داوری درباره شرایطی که گذشته است و دیگر بازنمی‌گردد مانند تیغی دو دم است؛ از یک سو به دلیل گذشت زمان، شاید ساده‌تر بتوان نقبی به گذشته زد و آثارش بر زمان حال را بررسی کرد. اما از سوی دیگر در داوری گذشته نمی‌توان معضلات مبتلا به آن را نادیده گرفت. این دقیقاً به شرایط فیلم‌سازی در دهه‌های گذشته و به‌خصوص دهه 1360 برمی‌گردد که دست‌اندرکاران سینمای دولتی مسیری را برای سینمای ایران رقم زدند که تبعات ریز و درشت آن تا سالیان بر شاکله سینمای ما سایه انداخت و هنوز هم در مواردی در بر همان پاشنه می‌چرخد.
همه چیز در این میان با تعبیر «سینمای گلخانه‌ای» آغاز شد. بنا بود نهال سینمای ایران در آن سال‌ها توسط باغبان‌هایی آبیاری شود که بیش از هر چیز دیگری اخلاقیات برای‌شان اهمیت داشت. بنابراین آثاری در سینمای ایران تولید شدند که با هر متر و معیاری که اندازه گرفته می‌شدند، توانایی جلب مخاطبان را نداشتند و دولت در این میان هزینه ساخت چنین آثاری را پرداخت تا بتواند به جریان‌سازی ادامه دهد. در نگاه نخست، آثاری از این دست، فضاهایی را تبلیغ می‌کردند که از ذهن و زبان مخاطبان سینما فاصله داشتند اما تزریق بودجه دولتی مانع می‌شد این مسیر تازه ساخته‌شده به دست فراموشی سپرده شود.
حامد (محمد‌رضا فروتن) با وجود علاقه بسیار به همسرش مهناز (الهام چرخنده) و نازی دخترش، آن‌ها را به خارج از کشور می‌فرستد و بعد از مدتی می‌شنود که مهناز رفتارهایی از خودش نشان داده است که نتیجه آن‌ها باعث به‌هم‌ریختگی روحی او می‌شود. حامد اتفاقی با زنی به نام پریا فردوسی آشنا می‌شود و به‌تدریج پی می‌برد که عشق او به مهناز یک‌طرفه بوده است و اخذ اقامت فقط بهانه‌ای برای درخواست طلاق است. در انتها و سرانجام بعد از گذشت مدتی، پریا به دیدار حامد می‌آید.
پوراحمد تلاش فراوانی کرده است تا این درام یک‌نفره را به گونه‌ای رهبری کند که مخاطب بتواند به‌تدریج با زوایای تاریک و روشن زندگی حامد احمدزاده (که نام‌خانوادگی‌اش شباهت انکار‌ناپذیری با خودش دارد) آشنا شود و فراز و فرود این زندگی «ناقص» را مانند تکه‌هایی از یک پازل کنار هم بگذارد. یکی از تمهید‌هایی که او برای شخصیت‌پردازی مهناز به کار می‌گیرد، استفاده از فیلم‌هایی است که حامد در خلوت یا در کنار مادرش تماشا می‌کند. مهناز وجود حاضر و غایب در زندگی حامد است (این سینمایی‌ترین شکلِ نمایشِ غیابِ در عین حالِ حضور می‌تواند باشد). در زمان گذشته شاد است و حامد را دوست دارد. اما در زمان حال غمگین است و حال‌وهوایش فرق می‌کند و دیگر حامد را دوست ندارد.
پوراحمد پیش از شب یلدا با ساختن مجموعه قصه‌های مجید (1369 تا 1370) و آثاری مانند آلبوم تمبر (1365) و حتی پیش از آن مثلاً با تابستان سال آینده (1360) یا به خاطر هانیه (1373) کم‌تر این فرصت را یافته بود که از جهان «واقع‌گرای» شخصیت‌های آثارش بیرون بزند. نه سرنخ (1375 تا 1376) و نه حتی خواهران غریب (1374) هیچ‌کدام به او اجازه ندادند تا نقبی به درون آدم‌های آثارش بزند. اما شب یلدا این فرصت را فراهم ساخت تا هم حدیث نفس بگوید و هم ذره‌بین بردارد و درون شخصیت فیلمش را بکاود. بعد‌ها گل یخ (1383) و نوک برج (1384) و البته کفش‌هایم کو؟ (1394) نشان دادند که شب یلدا در میان آثار پوراحمد، استثنا نبوده است.
