نوروز امسال با بصرفه‌ترین سیم‌کار کشور

سینمای ایران » نقد و بررسی1398/05/14


پایانِ مبهمِ یک روایت سرراست

نگاهی به فیلم «سرخ پوست»

رضا زمانی

 

سرخ پوست
نویسنده و کارگردان: نیما جاویدی، مدیر فیلم‌برداری: هومن بهمنش، تدوین‌گر: عماد خدابخش، آهنگ‌ساز: رامین کوشا، طراح صحنه: محسن نصراللهی، طراح چهره‌­پردازی: ایمان امیدواری، صداگذاران: ایرج شهزادی، نعیم مسچیان، بازیگران: نوید محمدزاده، پری­ناز ایزدیار، ستاره پسیانی، حبیب رضایی،آتیلا پسیانی، مانی حقیقی، تهیه کننده: مجید مطلبی، 90 دقیقه
سرگرد نعمت جاهد (نوید محمدزاده) رییس یک زندان در حال تخریب است که به دلیل مجاورت با یک فرودگاه در حال گسترش مجبور شده تمام زندانیان آن را تا چند ساعت آینده به مکان دیگری منتقل کند. در حین این‌که خبر ترفیع او به ریاست شهربانی به دستش می­‌رسد متوجه می­‌شود که یکی از زندانیان اعدامی به نام احمد سرخ پوست در لیست خروج از زندان نیست. او تصمیم می‌­گیرد به هر قیمتی شده زندانی را پیدا کند. در این میان مددکار (پری­ناز ایزدیار) که سرگرد علاقه‌­ای هم به او دارد معتقد است که احمد سرخ پوست بی‌گناه محکوم به اعدام شده است...

فیلم سرخ پوست برای سینمایی که در تولید، طبقه‌بندی­‌های محدودی دارد و عملاً  ژانر به مفهوم کلاسیک در آن وجود ندارد اتفاق غیرمنتظره­‌ای ا‌ست که باعث می‌­شود مخاطب خو کرده با کمدی­‌های نازل و ملودرام‌­های اجتماعی،کمی جا بخورد و فکر کند چون اثر «متفاوتی» را به تماشا نشسته، حتماً با فیلم کامل و بی نقصی روبه‌­روست. فیلم با بهره‌­گیری از ایده جذاب دزد و پلیس، داستانش را خوب شروع می­‌کند و کدهایی می­‌دهد که مخاطب را به شکل‌گیری یک شگفتی کامل امیدوار می­‌کند. همین نکته باعث می­‌شود که از زاویه یک نگاه نقادانه، بررسی کنیم که آیا این تفاوت در کنار عناصر دیگر قرار می‌­گیرد تا در نهایت خروجی کار تبدیل به اثری با ساختار منسجم ­شود که می‌­تواند ایده اولیه خود را بسط دهد یا نه؟

خلق یک شخصیت غایب، با پرداخت مناسب در دل یک درام، عنصری جذاب و درگیر کننده است؛ چرا که تمایل ناخودآگاه انسان به دیدن این عضو غایب به فیلم کمک می­‌کند. ساختمان فیلم بر چنین مبنایی گذاشته می‌­شود و نام فیلم هم بر اهمیت این شخصیت غایب که در عین حال بسیار فاعل است تأکید می‌­کند. حال قرار است مخاطب از خلال صحبت­‌ها و کنش‌­های افراد حاضر مقابل دوربین به درکی از این شخصیت غایب برسد که هوش، کاریزما و گذشته­‌اش او را از دیگر زندانیان جدا می­‌کند؛ غایب باهوشی که تمام پرسنل زندان در محیطی که با آن آشنایی کامل دارند، توانایی پیدا کردنش را ندارند. اما فیلم هیچ اطلاعاتی از توانایی­‌های او نمی­‌دهد و به چند کلیت دم‌دستی از گذشته وی اکتفا می‌­کند که صرفاً بازگو کننده دلایل بی‌گناهی اوست و نه قدرت و هوش وی در برنامه­‌ریزی یک نقشه فرار. ضمن آن‌که آمدن همسر و همسایه، درست سر بزنگاه، سرسری‌­تر از آن است که دلیلی بر بی‌گناهی او باشد. بنابراین فیلم نمی­‌تواند از او شخصیت همدلی برانگیز خلق کند که سرنوشتش برای مخاطب مهم باشد.

استفاده از جغرافیای زندان، محیطی که احمد سرخ پوست از آن استفاده می­‌کند تا رییس همان زندان را در زمین خودش به چالش بکشد، بستر خوبی‌ست (نمونه درخشانش در سینمای جهان: حفره ژاک بکر) اما وقتی این محیط درست ساخته نمی‌شود و شمال و جنوب آن، محل زیرزمین و پشت­‌بام آن، حتی آن اتاق شستن لباس‌­ها یا دفتر کار رییس زندان یا  جای چوبه‌دار در جغرافیای محیط مشخص نیست تلاش­‌ها و هوش و درایت دو طرف ماجرا هم چندان به چشم نمی‌­آید؛ موردی که در فیلمی با چنین قصه‌­ای عاملی اساسی به شمار می‌رود. وقتی نقطه ضعف­‌های مهندسی زندان یا راه‌­های فرار و پنهان شدنش مشخص نیست و نقشه فراری هم در کار نیست (استفاده از چند جعبه واکس هم چندان توجیهی برای یک نقشه فرار جذاب نیست) پس نه فرار زندانی قابل درک می‌­شود و نه مشخص می­‌شود که چرا رییس زندان در چنین موقعیت بغرنجی قرار گرفته و نمی‌­تواند احمد سرخ پوست را دستگیر کند. با وجود تمام تلاش­‌های کارگردان، فیلم‌­بردار و طراح صحنه و درک متقابلی که از هم دارند باز هم مکان به عنوان یکی از عناصر اصلی چنین فیلمی به دلیل عدم پرداخت مناسب در فیلم‌­نامه تبدیل به یک زندان مشخص و با ایمنی مشخص نمی­‌شود و جز چند راهرو تودرتو و یک حیاط، چیزی از آن در ذهن باقی نمی­‌ماند.

اما محل مناقشه اصلی شخصیت محوری فیلم است. سرگرد نعمت جاهد خوب به مخاطب معرفی می­‌شود؛ یک رییس زندان منضبط که سال­‌ها تلاش کرده تا جایگاهش را ارتقا دهد و از آن زندان خارج شود و زندگی جدیدی را شروع کند. چنان از افراد زیر دستش و زندانیان استفاده می­‌کند که انگار تمامی آن­ها مهره‌­هایی هستند تحت فرمان تا بهترین نتیجه را بگیرد. به موقع منعطف است و مرخصی می­‌دهد و به موقع سخت­گیر است و تهدید می­‌کند، اما همه را زمانی انجام می‌­دهد که به نفع خودش باشد. برای او هدف وسیله را توجیه می­‌کند که هدف همان دقیق انجام شدن امورات زندان است. خبر ترفیع او در شرایطی کاملاً تشریفاتی (با تأکید فیلم­‌ساز جهت مهم جلوه دادن آن) می­‌رسد، آن هم با آمدن رییس شهربانی که علاوه بر آن خبر، ارتقا درجه نظامی سرگرد را هم اعلام می­‌کند. همه این­‌ها از رییس زندان پیش زمینه‌­ای می­‌سازد که او را بیش از پیش پایبند به اصول و وظایف شغلی معرفی می­‌کند؛ چرا که در نبود این مشخصات نه این موفقیت­‌ها نصیب او می­‌شد و نه رییس شهربانی خودش مستقیماً به او خبر می­‌داد. آن خُل­‌وارگی و رقصِ در سکوت هم اهمیت این ترفیع را در زندگی سرگرد بیش‌تر نشان می‌­دهد.تا این‌جا همه چیز سرجای خودش است. این مهم بودن ترفیع و رفتن از زندان با خبر فرار یک زندانی بسط پیدا می­‌کند و فیلم کماکان در مسیر درستی پیش می­‌رود، اما مشکل از جایی شروع می­‌شود که تِم «عشق و وظیفه» با ورود خانوم کریمی وارد داستان می‌­شود و در نهایت ظاهراً باعث آن تحول نهایی می­‌شود؛ چرا که هر چه در فیلم میان سرگرد و خانوم کریمی هست، عشق نیست؛ از طرف سرگرد بیش‌تر به یک علاقه نیم­‌بند و ناشیانه شبیه است و از طرف مددکار هم آگاهی از این علاقه صرفاً بهانه‌­ای ست برای سوءاستفاده و پیشبرد گام‌به‌گام فرار احمد. حتی اگر بپذیریم که آن تحول ناگهانیِ پایانی هم از سر عشق به خانوم کریمی‌ست باز هم ساده­‌انگارانه است که گمان کنیم سرگرد تصور می­‌کند بعد از این تصمیم به وصال محبوب می­‌رسد و قرار نیست پاسخ‌­گوی فرار یک اعدامی باشد. ضمن آن­‌که سرگرد به محض مطلع شدن از فریب­کاریِ مددکار بلافاصله او را از خود می‌­راند و دوباره تمام انرژی‌­اش را روی دستگیری فراری می‌­گذارد. پس دلیل آن تحول ناگهانی اگر عشق به مددکار باشد نیاز به زمینه‌­چینی عاشقانه بیش‌تری وجود دارد، چون تا قبل از سکانس پایانی چندان دلیلی برای رها کردن احمد سرخ پوست ارائه نمی‌شود و سرگرد کماکان فقط به گیر انداختن فراری فکر م‌ی­کند. در این میان دلبری­‌هایی مانند پوشیدن لباس شخصی یا پخش صدای ویگن بیش‌تر برای نرم کردن دل مددکار است و نه عواملی که آن­‌ها را دلیل تحولی چنین مهم بدانیم. حتی اگر دلیل برگشت از تصمیم ابتدایی را هم یک استحاله انسانی بدانیم که ناشی از بی‌گناهی زندانی ست، باز هم چه از طرف سرگرد و چه از منظر بی‌گناهی زندانی، نیاز به دلایل و پیش­ زمینه­‌های بیش‌تری بود تا این تحول ناگهانی را توجیه کند، چرا که علاوه بر چراییِ رفتار انتهایی سرگرد، بی‌گناهی فراری هم مبهم است. در چنین شرایطی انتهای فیلم و آن نمای نقطه نظرِ احمد سرخ پوست دو مشکل اساسی دارد: نه احمد سرخ پوست آن قدر شخصیت جذاب و پیچیده­‌ای‌ست که نقطه نظر و نگاهش مهم تلقی شود و نه سرگرد که در قاب مقابل او قرار گرفته آن قدر رفتارش منطقی‌ست که بخشش انتهایی او را باورپذیر کند.

این که ساخته دوم یک کارگردان جوان فیلم سرخ پوست باشد، اتفاق بسیار خوشایندی‌ست که نوید روزهای بهتری را برای سینمای ایران می‌­دهد و باعث می­‌شود امیدوار شد به ظهور فیلم‌­سازی رو به تکامل و پر از شور و شوق فیلم­‌سازی. در این مدت که از ساخت و نمایش فیلم نیما جاویدی می­‌گذرد بسیاری به همکاری درست میان او و فیلم‌­بردار (هومن بهمنش) اشاره کرده‌اند که بی تردید نقطه قوت اصلی فیلم است اما این همکاری تنها نقاط ضعف را از دیده‌­ها پنهان می‌­کند و باعث می­‌شود که گمان کنیم که تمام آن پتانسیل­‌های بالقوه در دستان این سازندگان بالفعل شده است. دیدن و توجه کردن به این میزان علاقه به سینما و تلاش برای ساختن یک فیلم استادارد حتماً باید وجود داشته باشد و مورد تقدیر قرار گیرد؛ ولی تمرکزِ تنها روی این نقاط قوت، اول از همه اجحاف در حق خود فیلم‌­ساز است.

کانال تلگرام ماهنامه سینمایی فیلم:

https://telegram.me/filmmagazine

آرشیو

فیلم خانه ماهرخ ساخته شهرام ابراهیمی
فیلم گیج گاه کارگردان عادل تبریزی
فیلم جنگل پرتقال
fipresci
وب سایت مسعود مهرابی
با تهیه اشتراک از قدیمی‌ترین مجله ایران حمایت کنید
فیلم زاپاتا اثر دانش اقباشاوی
آموزشگاه سینمایی پرتو هنر تهران
هفدهمین جشنواره بین المللی فیلم مقاومت
گروه خدمات گردشگری آهیل
جشنواره مردمی عمار
جشنواره انا من حسین
آموزشگاه دارالفنون
سینماهای تهران


سینمای شهرستانها


آرشیوتان را کامل کنید


شماره‌های موجود


نظر شما درباره سینمای مستقل ایران چیست؟
(۳۰)

عالی
خوب
متوسط
بد

نتایج
نظرسنجی‌های قبلی

خبرنامه

به خبرنامه ماهنامه فیلم بپیوندید: