سریال گاندو بنا به دستمایهی امنیتی و پسزمینههای سیاسی خود از آغاز پخش به محملی برای اظهارنظرها و چالش موافقان و مخالفانش بهخصوص در فضای مجازی بدل شد و هر چهقدر که به انتها نزدیکتر شد بر غلظت این اختلافها و درگیریهای لفظی طرفداران و منتقدان عام و خاصش افزوده شد. در این مجال با رویکردی مبتنی بر سطح کیفی کار، میزان تطبیق با گونهی نمایشی و فارغ از فرامتن، نگاهی به سریال میاندازیم. ضمن اینکه به هر حال وقتی موضوعی ملتهب و سیاسی با چنین موضعگیری یکسویه و مطلقی دستمایهی داستانپردازی قرار میگیرد، قطعاً احساس و جهتگیری مخاطب، و قضاوت شخصی او، روی نظر نهاییاش دربارهی سریال تأثیر مستقیم میگذارد. طبیعیست که طیفی از مخاطبان، با توجه به اینکه موضع سیاسی سریال را منصفانه و مبتنی بر واقعیت نمیدانند، فارغ از ارزشهای دراماتیک و جاذبههای تصویری، نسبت به محصول نهایی نظر مثبتی ندارند. و این جهتگیری را با گنجاندن چند سکانس پرهیجان و چند دیالوگ معنادار و طراحی جذابیتهای تصویری و داستانی، نمیتوان تعدیل کرد. به هر حال کسانی که چنین سریالی میسازند، لابد خود را آماده کردهاند که بخشی از مخاطبانشان را در مقام منتقد و معترض ببینند. و البته برای طیف دیگری که بیش از کیفیت سریال، از «حرف» و جهتگیری آن راضیاند نیز شاید این مباحث فنی و نقد ساختاری در اولویت نباشد.
گاندو اولین سریال نمایشی سیما در حوزهی امنیت ملی و نفوذ بیگانگان نیست و از نیمههای دههی هفتاد به این سو، چندین و چند سریال با مضامینی شبیه به این روی آنتن رفتهاند. سریالهایی نظیر بهشت گمشده (کامران قدکچیان، 1376)، زیر چتر خورشید (بهمن زرینپور، 1376)، غریبه (جواد اردکانی، 1380)، آینههای نشکن (جواد اردکانی، 1387) و تعبیر وارونهی یک رؤیا (فریدون جیرانی، 1394) مصداقهایی از سیاستهای سیما برای پرداختن به این مقوله در طول دو دههی گذشته به حساب میآیند، آثاری که درونمایهی نفوذ و جاسوسی بهویژه از تشکیلات هستهای کشور وجه غالب تمامشان بوده اما هیچکدام بازتاب رسانهای در اندازههای گاندو پیدا نکردند. فارغ از سهم برداشتهای سیاسی در شکلگیری این میزان توجه، میتوان یکی از مهمترین دلایل این موج رسانهای را در نبود شبکههای اجتماعی در زمان پخش اکثر آثار پیشین و حضور و تأثیر غیرقابلانکار آنها در زمانهی حاضر جستوجو کرد.
شخصیتهای موازی هم و غیرضروری به لحاظ اصول دراماتیک در گاندو بیش از هر چیز دیگری به چشم میخورد. بهراحتی میشد مانند فرمول پذیرفتهشدهی تمام آثار پلیسی و امنیتی سینما و تلویزیون دنیا، برای قهرمان مجموعه، محمد (وحید رهبانی)، یک دستیار ثابت طراحی کرد و وجه تعقیب و مراقبت داستان را با دو شخصیت با رنگآمیزی دقیق شخصیتی و تعدادی مأمور دیگر در قالب تیپ پیش برد اما در وضعیت کنونی مخاطب در هضم و همراهی این تعداد مأمور امنیتی شبهتیپ/ شبهشخصیت با مشکل جدی روبهروست. در سمت مقابل روایت هم وضعیت بهتر از این نیست و شخصیتهای غیرضروری درست و دقیق پرداختنشده کم نیستند؛ نقشهایی که بدون آنکه در ذهن بیننده هویت و شناسنامهی قابلتفکیک و متمایزی برای خود ایجاد کنند به ناگاه از داستان حذف میشوند. با این شکل از پرداخت، مخاطب عملاً به ناظر بیرونی حوادث داستان بدل شده و امکان و روزنهای برای لمس درونیتر وقایع و رخدادهای جهان داستان و از همه مهمتر همذاتپنداری با شخصیتهای ریز و درشت سریال در اختیارش قرار نگرفته است. شاید پاسخ سازندگان اثر این باشد که چون منبع الهام داستان یک پروندهی امنیتی واقعی بوده، لزوم پایبندی به واقعیت بیرونی این شکل از روایت را اجتنابناپذیر کرده است. با این فرض که استدلال نویسنده و کارگردان سریال همین اقتباسی بودن آن باشد باید گفت که در هنر نمایش، دراماتیزه کردن وقایع، حذف و حتی اضافه کردن برخی از شخصیتها و رویدادها بنا به اقتضای درام و در مجموع گذراندن روایت از فیلترِ تبدیل اثر مکتوب به یک کار نمایشی با حفظ روح کلی آن از ضروریات غیرقابلاغماض است که نمیتوان از کنار آن بهسادگی گذشت.
در پایان بیانصافی است اگر از نقشآفرینی خوب وحید رهبانی در نقش سردستهی تیم عملیاتی که بازی خوب و یکدستی ارائه کرده و بازی باورپذیر و تحسینآمیز پیام دهکردی در نقش جاسوس سرویس امنیتی خارجی یاد نکنیم که از نقاط قوت مجموعه به شمار میآمدند. ای کاش در گزینش برخی از نفرات تیم عملیاتی هم به مقولهی باورپذیری از نگاه بیننده توجه بیشتری میشد و مأموران زبدهی امنیتی شبیه به جوانان کمسنوسال و کمتجربه تصویر نمیشدند.
کانال تلگرام ماهنامه سینمایی فیلم:
