فیلم ابزاری است برای مقاومت

هانی ابواسد، فیلم‌ساز فلسطینی كه آثارش در سراسر جهان مورد تحسین قرار گرفته، با جدیدترین فیلمش عمر، به زادگاهش فلسطین بازگشته است تا داستانی را درباره‌ی انتخاب‌های بسیار دشواری روایت كند كه یك مرد معمولی باید با آن‌ها مواجه شود و در نهایت بر اساس عقل و منطق یا با پیروی از احساسات و قلبش تصمیم‌گیری كند. عمر پس از این‌كه جایزه‌ی ویژه‌ی هیأت داوران بخش «نوعی نگاه» جشنواره‌ی كن سال گذشته‌ی میلادی را برای كارگردانش به ارمغان آورد، به عنوان نامزد رسمی فلسطین به بخش «بهترین فیلم خارجی‌زبان» آكادمی اسكار معرفی شد و در نهایت به جمع پنج نامزد نهایی راه یافت؛ درست مثل اولین فیلم بلند ابواسد كه اینك بهشت نام داشت و علاوه بر نامزدی اسكار، جایزه‌ی گلدن گلوب را برد. عمر مثل اغلب فیلم‌های سیاسی كه درباره‌ی درگیری‌های نظامی در این منطقه ساخته می‌شوند، به مضمون‌ها و مقوله‌های مرتبطی می‌پردازد اما همان‌ طور كه كارگردانش به آن اشاره می‌كند، فیلمی درباره‌ی عشق در مواجهه با مشقت‌های فرساینده است. گفت‌وگویی كه پیش رو دارید توسط كارلوس آگویلر از «ایندی وایر» انجام شده است.

چه‌طور داستانی نوشتید كه به ‌گونه‌ای اجتناب‌ناپذیر سیاسی است، اما به جای این‌كه فقط به این كشمكش‌ها بپردازيد توجه را معطوف آدم‌های خاصی كرده‌ايد كه در این منطقه‌ی بحران‌زده زندگی می‌كنند؟
راستش را بخواهید فكر می‌كنم این كار را به‌ صورت ناخودآگاه انجام داده‌ام. واقعاً هیچ نظریه‌ای درباره‌ی برقراری توازن میان این دو وجود ندارد. این ‌طور نیست كه بتوانید آن را محاسبه كنید یا در نهایت به فرمول مشخصی برسید. همه چیز به تجربه‌ی شما از گذشته برمی‌گردد و در نهایت آن را به ‌طور ناخودآگاه انجام می‌دهید. البته روی‌هم‌رفته هم فكر می‌كنم فیلم‌سازی كاملاً به احساس برمی‌گردد و ربط چندانی به نظریه‌ها ندارد. باید قواعد خیلی زیادی را درباره‌ی فیلم‌سازی بدانید: شخصیت‌پردازی، اصول اولیه و همه‌ی این‌ جور چیزها را. اما بعد از آن باید به ‌طور غریزی و ناخودآگاه از آن‌ها بهره ببرید. من همیشه این سؤال را از خودم می‌پرسم. من هیچ نظریه و نگره‌ی سفت‌وسختی ندارم و فقط كاری را انجام می‌دهم كه احساس می‌كنم درست است.
عمر سر یك دوراهی قرار گرفته است؛ یا باید جان خودش را نجات دهد یا كاری كه فكر می‌كند درست است را انجام بدهد و به مردم خودش كمك كند. درباره‌ی این دوگانگی كه شخصیت عمر تجربه می‌كند، توضیح دهید.
در مجموع فیلم‌هایی را دوست دارم كه مردان‌‌شان در دام افتاده‌اند. مردانی كه باید دست به انتخاب‌هایی بزنند كه راحت یا بدیهی نیستند. برای تجسم این شرایط، شخصیتی را طراحی می‌كنم كه در كشمكش میان دو قطب قرار می‌گیرد چون درام از تضاد و تعارض دو قطب شكل می‌گیرد؛ به عنوان مثال میان وظیفه و خواست یك شخصیت،‌ میان آن‌چه می‌خواهید و آن‌چه نمی‌توانید داشته باشید. همه چیز به كشمكش میان دو قطب برمی‌گردد و به همین خاطر است كه شخصیت‌تان را در مكانی قرار می‌دهید كه بتوانید چنین تعارضی را تجسم ببخشید.
درباره‌ی دیوار حائل و معانی آن در فیلم و البته در زندگی روزمره‌ی فلسطینی‌هایی كه باید آن را تحمل كنند، صحبت كنید.
این دیوار در فیلم فقط یك مانع است. در هر داستان عاشقانه‌ موانعی وجود دارد؛ در رومئو و ژولیت دعواها و خصومت‌های خانوادگی مانعی است كه بین شخصیت‌های اصلی قرار گرفته است. این دیوار، مانعی خارجی است كه میان دو عاشق فیلم قرار گرفته است چون مانع درونی اعتماد است. مانع خارجی باید تجسم داشته باشد و چه چیزی بهتر از یك دیوار. برای فلسطینی‌ها این دیوار به معنی جدایی از یكدیگر است چون این دیوار فلسطینی‌ها را از اسراییلی‌ها جدا نمی‌كند بلكه آن‌ها را از خودشان جدا می‌كند. این واقعیت زندگی روزمره‌ی فلسطینی‌ها است و این دیوار حكم نوعی زندان را برای آن‌ها دارد.
از چگونگی انتخاب بازیگران بگویید، به‌خصوص تصمیم‌تان برای انتخاب آدم بكری. در او چه دیدید كه او را برای ایفای نقش اصلی برگزیدید؟
انتخاب بازیگران كار خیلی ساده‌ای است اما خیلی مهم است. شما بهترین بازیگران را برای نقش‌ها انتخاب می‌كنید و از آن‌ها تست می‌گیرید و با آن‌ها كار می‌كنید تا متوجه شوید كه برای ایفای نقش‌های فیلم شما بهترین هستند. آدم بكری بازیگر جوانی است اما من پتانسیل و استعداد لازم را در او دیدم؛ و به این نتیجه رسیدم كه می‌تواند عمر را به شخصیت به‌مراتب بهتری نسبت به آن‌چه در فیلم‌نامه بود، تبدیل كند. به همین دلیل او را انتخاب كردم.
با توجه به مضمون فیلم با مشكل یا مخالفتی برای ساخت آن مواجه نشدید؟
این دفعه نه. در واقع فیلم را خیلی راحت فیلم‌برداری و تولید كردیم و هیچ مشكلی با مسئولان نداشتیم. از این بابت خیلی خوش‌حالم. شاید آن‌ها در نهایت به من اجازه بدهند كاری را كه می‌خواهم انجام بدهم (می‌خندد).
بدون این‌كه پایان‌بندی فیلم لو برود می‌توانید درباره‌ی این تصمیم‌تان صحبت كنید كه چرا فیلم را این‌ چنین به پایان رساندید؟ خیلی ناگهانی است اما خیلی خوب و تأثیرگذار از كار درآمده است.
قبل از هر چیز باید بگویم كه پایان‌بندی واقعی است. از ابتدا می‌دانستم كه این پایان‌بندی ما خواهد بود چون این داستانی است كه در روزنامه خواندم. با خودم گفتم: «این پایان قوی و تأثیرگذاری است.» و این موضوع قبل از آغاز نگارش فیلم‌نامه مشخص بود. این پایان از لحاظ دراماتیك هم كاملاً بامعنی بود و در نتیجه نمی‌توانست چیزی غیر از این باشد.
فیلم‌های شما را می‌توان بیان سینمایی آرمان‌های مردم فلسطین دانست؛ آیا به فیلم‌ها به عنوان ابزاری برای ایجاد تغییرات اجتماعی نگاه می‌كنید؟
تغییر كه نه، اما ابزاری است برای مقاومت. فیلم‌ها پیش از هر چیز ابزاری برای سرگرم كردن تماشاگران هستند. یك فیلم باید به‌ گونه‌ای شما را سرگرم كند كه ذهن‌تان هم آماده‌ی پذیرش شود. فكر می‌كنم فیلم‌ها ابزاری برای پربار كردن تجربه‌های شما هستند و در این مورد، ابزاری برای مقاومت علیه بی‌عدالتی و اشغال.
پس عمر فیلمی است درباره‌ی عشق یا درباره‌ی سرزمین‌های اشغالی؟
درباره‌ی عشق. درباره‌ی انسان‌هایی كه در سرزمین‌های اشغالی به دام افتاده‌اند. درباره‌ی داستان عاشقانه‌ای كه در چنین شرایط و اشغالی شكل گرفته است.
نمایش افتتاحیه‌ی فیلم در فلسطین چه واكنش‌هایی در پی داشت؟
خیلی موفق بود. مردم هم‌چنان به تماشای فیلم می‌روند و فیلم آن‌ها را با مضمون‌هایی روبه‌رو می‌كند كه كاملاً برای‌شان آشنا است یا حداقل درباره‌ی آن‌ها چیزهایی شنیده‌اند. فیلم مصالحی را در اختیار تماشاگران قرار می‌دهد تا بیش‌تر درباره‌ی این مضمون‌ها فكر كنند؛ كه این موضوع خیلی خوبی است.
این دومین بار است كه فیلمی از شما به عنوان نماینده‌ی كشور فلسطین در میان نامزدهای نهایی بخش «بهترین فیلم خارجی‌زبان» قرار می‌گیرد. در این مورد چه نظری دارید؟ آیا دچار فشار یا هیجان شده‌اید؟
جالب است كه چنین سؤالی را مطرح می‌كنید (با خنده). فشار زیادی را تجربه كردم چون بیش‌تر از دفعه‌ی نخست با این بازی و قواعدش آشنا هستم. از یك سو خیلی خوش‌حالم ولی از سوی دیگر نگرانم چون مسئولیتم بیش‌تر از قبل می‌شود.
اگر فرض كنیم عمر دارای لایه‌های تماتیك بسیاری است، به صورت خلاصه چه‌طور می‌توانید پیام اصلی آن را بیان كنید؟
مهم‌ترین موضوع درباره‌ی فیلم این است كه یك داستان عاشقانه‌ی تراژیك است؛ داستانی بدون زمان و مكان. البته یك تریلر سرگرم‌كننده هم هست. فیلمی درباره‌ی انسان‌هایی كه می‌كوشند كار درست را انجام دهند ولی با گرفتن تصمیم‌های اشتباه، مجبور می‌شوند به انتخاب‌های دشوارتری تن بدهند. تماشاگران باید بدانند كه این فیلم فقط درباره‌ی سیاست نیست بلكه درباره‌ی مردم، عشق، اعتماد و خیانت هم هست.