دنیای شگفت‌انگیز فانتزی و خیال

سفر به ماه (1902)  A Trip to the Moon
طراح صحنه، تدوینگر، نویسنده، کارگردان و تهیه‌کننده: ژرژ ملی‌یس،با الهام از رمان‌های «از زمین تا ماه» و «دورتادور ماه» اثر ژول ورنو رمان «اولین انسان‌ها در ماه» اثر اچ. جی. ولز. فیلم‌برداران: لوشِن تینگای و تئوفیل میشا. بازیگران: ژول یوجین لگریس (فرمانده گروه)، ژرژ ملی‌یس (پروفسور باربِن‌ فویلیسن/ کره‌ی ماه)، بلوئه برنون (بانوی ماه)، هنری دِلانوی (فرمانده موشک). محصول فرانسه، 13 دقیقه. ژانر: فیلم کوتاه/ حادثه‌ای/ فانتزی. هزینه‌ی تولید: ده هزار فرانک فرانسه.

 خلاصه‌ی داستان: در جلسه‌ی انجمن نجوم، پروفسور باربِن‌ فویلیسن پیشنهاد سفر به کره‌ی ماه را مطرح می‌کند. پس از مطرح شدن چند نظر مخالف، پنج اخترشناس شجاع (نوستراداموس، آلکوفریسباس، اومگا، مایکرومگاس و پارافاراگاراموس) با این طرح موافقت می‌کنند. آن‌ها فضاپیمای کوچکی به شکل گلوله می‌سازند و توپ عظیمی هم برای شلیک آن به فضا طراحی می‌کنند. ستاره‌شناسان سوار می‌شوند و سفینه پرتاب می‌شود. مرد ساکن ماه (مرد افسانه‌ای که در ماه زندگی می‌کند و وقتی ماه کامل است چهره‌اش دیده می‌شود) نزدیک شدن سفینه را نگاه می‌کند تا این‌که سفینه در چشم او فرو می‌رود! ستاره‌شناسان از سفینه خارج می‌شوند و طلوع زمین را از دور تماشا می‌کنند. در حالی که آن‌ها از خستگی سفر به خواب رفته‌اند، یک ستاره‌ی دنباله‌دار عبور می‌کند، دب اکبر با ستاره‌هایی که چهره‌های انسانی دارند ظاهر می‌شود، سیاره‌ی پیر زحل از پنجره‌ای روی سیاره‌ی حلقه‌دارش خارج می‌شود، و فیبی (الهه‌ی ماه) در حالی که روی هلال ماه نشسته است ظاهر می‌شود. فیبی بارش برف را خبر می‌دهد و اخترشناسان از خواب بیدار می‌شوند. آن‌ها به یک غار بزرگ پناه می‌برند و در آن‌جا با قارچ‌های غول‌آسا مواجه می‌شوند. یکی از آن‌ها چترش را باز می‌کند و چتر به‌سرعت در زمین ریشه می‌گیرد و خودش به قارچ غول‌آسای دیگری تبدیل می‌شود. در این لحظه ناگهان یکی از بیگانه‌های ساکن ماه از راه می‌رسد، اما به‌راحتی توسط یکی از ستاره‌شناسان کشته می‌شود. ظاهراً این موجودات با وارد کردن یک ضربه‌ی سخت منفجر می‌شوند. اما این تازه اول کار است و با پیدا شدن سروکله‌ی بیگانه‌های بیش‌تر، اخترشناسان محاصره و دستگیر می‌شوند. بیگانه‌ها آن‌ها را به کاخ پادشاه‌شان می‌برند اما یکی از ستاره‌شناسان خودش را از بند آزاد می‌کند و با کوبیدن پادشاه روی زمین او را از بین می‌برد. آن‌ها به سوی سفینه‌شان فرار می‌کنند و سوار آن می‌شوند ولی یکی از بیگانه‌ها در لحظه‌ی آخر می‌کوشد تا سفینه را متوقف کند. سفینه به سمت زمین سقوط می‌کند و بیگانه را هم به دنبال خود می‌کشد. جشنی برای بازگشت فضانوردان به پا می‌شود و بعد از نمایش بیگانه‌ی اسیرشده، از مجسمه‌ای رونمایی می‌شود که این شعار روی آن نقش بسته است: «کار و سخت‌کوشی بر همه چیز فائق می‌شود».

تولید فیلم

1. دورنما: ژرژ ملی‌یس، فیلم‌ساز و شعبده‌باز فرانسوی، به‌ طور کلی به عنوان اولین فردی شناخته می‌شود که به پتانسیل فیلم داستانی پی برد. او پس از حضور در اولین پرده‌برداری عمومی از «کینه‌توسکوپ» (Kinetoscope) برادران لومیر در دسامبر 1895، یک آپارات و چند فیلم را از یک آزمایشگر فیلم، رابرت دبلیو. پل خریداری کرد و نمایش آ‌ن‌ها را در سالن خودش، تماشاخانه‌ی روبر/ هودین (Théâtre Robert-Houdin) در پاریس آغاز کرد. او با یادگیری و مطالعه‌ی شیوه‌ی عملکرد آپارات پل، توانست این دستگاه را اصلاح کند و از آن به عنوان یک دوربین سردستی استفاده کند. او ساختن فیلم‌های کوتاهش را با این دوربین از ماه مه سال 1896 آغاز کرد و همان سال کمپانی «استار فیلم» را تأسیس کرد. ملی‌یس ابتدا با ساختن فیلم‌های مستند کوتاهی که «برشی از زندگی روزمره» تلقی می‌شدند و به ضبط صحنه‌ها و حوادث واقعی می‌پرداختند، به گرایش و مسیر همواری روی آورد که برادران لومیر آن را جا انداخته و محبوب کرده بودند. اما ملی‌یس در همان اولین سال‌ها به‌تدریج از این نوع فیلم‌سازی فاصله گرفت و به ژانر کم‌تر رایج و به‌مراتب خلاقانه‌تری رو آورد؛ فیلم‌های داستانی ساختگی که او scènes composées نامید و آن‌ها را با طراحی و چینش صحنه‌های مختلف می‌ساخت. این فیلم‌های داستانی به‌شدت تحت تأثیر تجربیات ملی‌یس از کارهایش در تماشاخانه‌ی خودش و فعالیت‌هایش به عنوان یک شعبده‌باز بود؛ و البته کاملاً وام‌دار دانش و آشنایی او با سنت نمایشی محبوب فرانسه «فیری» (féerie: گونه‌ای از نمایش‌های فرانسوی که برای پیرنگ‌های فانتزی و وجوه بصری چشم‌گیرشان، از جمله صحنه‌پردازی‌های پرهزینه و افکت‌های مکانیکی سر صحنه، معروف بودند. فیری‌ها با موسیقی، حرکات موزون، پانتومیم، آکروبات و تغییرشکل‌های جادویی که حاصل کار طراحان و تکنسین‌های صحنه بود، ترکیب می‌شدند تا داستان‌های اخلاقی و ملودرام‌گونه‌شان را با استفاده‌ی گسترده از عناصر فراطبیعی برای تماشاگران بازگو کنند). سفر به ماه محصول چنین رویکرد نمایشی‌ای بود با میزانسن‌ استیلیزه‌ای که یادآور سنت‌های نمایشی سده‌ی نوزدهم است. این فیلم با یک دوربین ثابت فیلم‌برداری شد که نمای نقطه‌نظر تماشاگری را به ذهن می‌رساند که در تماشاخانه نشسته است و نمایشی را نظاره می‌کند (ملی‌یس در ساخت فیلم‌های مستندش اغلب دوربینش را حرکت می‌داد ولی برای ساختن فیلم‌های داستانی‌اش تصمیم گرفت با دوربین ثابت کار کند چون فکر می‌کرد این رویکرد تئاتری برای فیلم‌های داستانی که در استودیو ساخته مناسب‌تر است). در سال 1897 بود که ملی‌یس استودیوی خودش را در مانتریل، سن دنیس ساخت؛ ساختمانی گلخانه‌مانند با دیوارها و سقفی شیشه‌ای که اجازه می‌داد نور خورشید تا جایی که ممکن بود به داخل بتابد. این ایده‌ای بود که توسط اغلب استودیوهای عکاسی از دهه‌ی 1860 به بعد اجرا می‌شد. ملی‌یس این استودیو را با همان ابعاد تماشاخانه‌اش ساخت تا صحنه‌پردازی‌های فیلم‌هایش را بهتر انجام دهد. او در تبلیغاتی که برای فیلم‌هایش انجام می‌داد با افتخار تفاوت میان فیلم‌های خلاقانه‌اش و مستندهای واقع‌گرایی که هم‌قطارانش هم‌چنان مشغول ساختن آن‌ها بودند را این‌ طور توضیح می‌داد: «این فیلم‌های فانتزی و هنری صحنه‌های نمایشی را بازتولید می‌کنند و ژانر کاملاً متفاوتی با چشم‌اندازهای معمول از خیابان‌ها و مردم واقعی را شکل می‌دهند.» ملی‌یس در خلال سال‌های 1896 تا 1913 حدوداً 520 فیلم ساخت که در ژانرها و زیرژانرهای مختلف و گسترده‌ای قابل‌دسته‌بندی هستند از جمله فانتزی‌، کمدی، تبلیغاتی، هجویه، درام تاریخی، اقتباس ادبی، ملودرام و سفرهای خیالی‌.

2. منابع الهام‌بخش: وقتی در سال 1930 از ملی‌یس درباره‌ی منابع الهامش برای ساختن این فیلم سؤال شد، او از رمان‌های «از زمین تا ماه» و «دورتادور ماه» ژول ورن نام برد. مورخان سینمایی که اولین آن‌ها نویسنده‌ی فرانسوی اواسط قرن بیستم ژرژ سادول بود، بارها از رمان «اولین انسان‌ها در ماه» اثر اچ. جی. ولز هم به عنوان یکی از منابع الهام فیلم نام برده‌اند؛ رمانی که ترجمه‌ی آن به زبان فرانسه چند ماه پیش از ساخته شدن فیلم ملی‌یس روانه‌ی بازار کتاب شد. سادول اشاره کرد که نیمه‌ی اول فیلم (تا شلیک سفینه‌ی گلوله‌ای) از رمان‌های ژول ورن و نیمه‌ی دوم آن (ماجراهای ستاره‌شناسان روی کره‌ی ماه) از رمان ولز الهام گرفته شده است. علاوه بر این منابع ادبی، پژوهشگران سینمایی مختلفی هم به تأثیرپذیری قابل‌توجه ملی‌یس از آثار دیگری، به‌خصوص اپرت (اپرای سبک و سرگرم‌کننده) ژاک افن‌باخ با عنوان «سفر به ماه» (که پارودی رمان‌های ژول ورن بود) اشاره کرده‌اند و حتی لحن پارودیک فیلم را ناشی از این اپرت دانسته‌اند.

3. ساخت فیلم: سفر به ماه تا زمان خودش بلندترین فیلم ملی‌یس بود و تولید پرهزینه‌اش سه ماه به طول انجامید. بودجه‌ی ده هزار فرانکی و زمان تولید طولانی فیلم در آن دوره کاملاً غیرمعمول بود. فیلم‌برداران به ‌صورت کارگران روزمزد کمپانی «استار فیلم» با ملی‌یس همکاری می‌کردند. آن‌ها علاوه بر فیلم‌برداری، کارهای متفرقه‌ای مثل طراحی صحنه و کمک به تولید فیلم را هم در کمپانی ملی‌یس انجام می‌دادند. طبق گفته‌های ملی‌یس در خاطراتش از تولید فیلم، بیش‌تر هزینه‌ی فیلم صرف اجرای صحنه‌ها و به‌خصوص لباس‌های ویژه‌ی بیگانه‌های فیلم شد. خود ملی‌یس بیش‌تر کارهای اولیه‌ی مربوط به طراحی لباس‌ها و اندام بیگانه‌ها را انجام داد و برای تکمیل و اجرای آن‌ها از سایر متخصصان کمک گرفت. بیش‌تر جلوه‌های ویژه‌ی سفر به ماه مثل اغلب فیلم‌های ملی‌یس، با استفاده از تکنیک «توقف/ ترفند» (stop trick) خلق شد که در آن‌ها فیلم‌برداری متوقف می‌شد و بعد از ایجاد تغییرات مناسب در صحنه (از جمله جای‌گزینی یا اضافه و کم کردن عنصری از صحنه) فیلم‌برداری دوباره از سر گرفته می‌شد.