تخریب نمادین گریفین و بازی با حافظه تاریخی یک ملت

هر بنا و نماد تاریخی بازتاب ‌دهنده رنج‌ها، رویاها و فرهنگ مردمانی است که آن را آفریده‌اند و بخشی از هویت یک ملت را زنده نگه می‌دارند.

در مسابقه «بازمانده» به کارگردانی سعید طالبی و اجرای مهران غفوریان و سیامک انصاری، لحظه‌ای که شرکت‌کنندگان با پرتاب کیسه شن به تخریب نمادین گریفین (هما-سر) می‌پردازند، از مرز یک سرگرمی ساده عبور می‌کند و معنایی شمایل‌شکنانه می‌یابد. ضربه زدن نمادین به چنین نشانه‌هایی، به‌معنای تهی‌کردن ریشه‌های تعلق فرهنگی است. هنگامی که میراث هزاران‌ساله در قالب یک بازی به هدف ضربه بدل می‌شود، پیوند ما با گذشته و مسیر پیش رو آسیب می‌بیند. زیرا تخریب میراث، چه فیزیکی و چه نمایشی، همواره شکلی از حذف حافظه است. این صحنه بیش از آن‌که بخشی از یک بازی باشد، تمرینی ناخودآگاه برای بی‌تفاوتی نسبت به ارزش‌های تاریخی است و این، خطرناک‌ترین شکل شمایل‌شکنی است.

گریفین، نمادی که در تخت‌جمشید حامل مفهوم نگهبانی، فرّه ایزدی و پیوند قدرت و ایمان بوده، امروز در این مسابقه به سطح یک شی مصرفی و ابزاری برای تولید هیجان لحظه‌ای تقلیل یافته است. گویی پشتوانه اسطوره‌ای و جایگاه فرهنگی آن نادیده گرفته شده و تنها ظاهرش برای ایجاد سرگرمی به کار رفته است. این تقلیل‌گرایی، حتی اگر از سر ناآگاهی باشد، به‌تدریج نوعی عادی‌سازی در تخریب و بی‌حرمتی نسبت به نمادهای فرهنگی ایجاد می‌کند. فرایندی که می‌تواند لایه‌های عمیق معنا و ارزش تاریخی این نمادها را کم‌رنگ سازد. پیامد چنین رویکردی چیزی جز فرسایش حافظه جمعی نیست. حافظه‌ای که از خلال همین نمادها شکل می‌گیرد و پیوستگی تاریخی یک جامعه را حفظ می‌کند. بی‌توجهی به این امر، در بلندمدت به گسست فرهنگی و تضعیف حس هویت مشترک می‌انجامد. زیرا وقتی نمادها کارکرد معنایی خود را از دست بدهند، جامعه نیز بخشی از روایت تاریخی و اسطوره‌ای خویش را فراموش خواهد کرد.

[ماهنامه فیلم]