چهل و سومین دوره جشنواره فیلم فجر شاهد تغییرات چشمگیری در ساختار جوایز است که نسبت به سال گذشته تحولات قابل توجهی را به همراه خواهد داشت. علاوه بر این، بازنگری در مقررات جشنواره و تأکید بر حفظ استقلال آن، از جمله مسائلی است که برای حفظ اصالت و هویت این رویداد سینمایی ضروری به نظر می‌رسد. در ادامه، به بررسی این تغییرات و تأثیرات آن‌ها خواهیم پرداخت.
در نشست خبری دبیر چهل و سومین جشنواره فیلم فجر که دهم بهمن ماه در سالن اصلی برج میلاد با حضور خبرنگاران برگزار شد؛ منوچهر شاهسواری، دبیر چهل و سومین جشنواره فیلم فجر اعلام کرد: وارد مسیری شدیم که تصور می‌کردیم افزودن جایزه نقدی به اهدای سیمرغ اقدامی ضروری است. اما ارزش سیمرغ، که نمادی اساطیری با ریشه در فلسفه ایران، اشراق و حکمت خسروانی دارد، نباید با معیارهای مادی سنجیده شود. این تصمیم، سیمرغ را از جایگاه والای خود خارج می‌کند و باعث می‌شود برخی گمان کنند که لطفی در حق برندگان می‌کنند. امسال، جوایز با تناسب بیشتری تعیین شده‌اند و ارقام در مقایسه با سال‌های گذشته تغییرات قابل توجهی خواهند داشت.
سخنان دبیر جشنواره از دو زاویه قابل تحلیل است: بُعد مادی جایزه نقدی و ارزش معنوی سیمرغ
از یک سو، جایزه نقدی ماهیتی ملموس و مادی دارد که بر مبنای معیارهای اقتصادی سنجیده می‌شود. این نوع جایزه، هرچند مشوقی برای برندگان محسوب می‌شود، اما ارزش آن در محدوده عدد و رقم باقی می‌‌ماند و با گذر زمان ممکن است اهمیت خود را از دست بدهد.
در مقابل، سیمرغ، همان گونه که دبیر جشنواره اشاره کرد، جایگاهی فراتر از مادیات دارد. این نماد اسطوره‌ای ریشه در حکمت خسروانی و فرهنگ کهن ایران دارد و بازتاب دهنده اندیشه، فلسفه، عرفان و هنر است. برخلاف جایزه نقدی که ارزش آن وابسته به شرایط اقتصادی است. سیمرغ مفهومی جاودانه دارد که در فرهنگ و هنر ایرانی باقی خواهد ماند. در نتیجه، جایزه نقدی، یک پاداش مادی و زودگذر است. در حالی که سیمرغ، نماینده یک میراث فرهنگی و معنوی ماندگار به شمار می رود.
سیمرغ و رمز و راز یک اسطوره از نگاه دبیر جشنواره
دبیر جشنواره در سخنان خود به جایگاه اسطوره‌ای سیمرغ و مفاهیم عمیق نهفته در آن پرداخت. اما این موجود افسانه‌ای چه جایگاهی دارد و ریشه‌های آن به کجا بازمی‌گردد.
سیمرغ، نمادی کهن از حکمت خسروانی است. گنجینه‌ای رازآلود از ایران باستان که ردپای آن در فلسفه، شعر، عرفان و تصوف دیده می‌شود. اندیشه‌ای دیرین که در پیچ و خم تاریخ سرگردان مانده و همچون تصویری محو در آینه‌ای غبارگرفته، حقیقتی گمشده را بازمی‌تاباند. در تحلیل و بررسی اسطوره‌های کهن، سیمرغ یکی از اسرارآمیزترین نمادها در فرهنگ ایرانی محسوب می‌شود.
یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم در حکمت خسروانی، تقابل و تعامل میان نور و ظلمت است. این اندیشه ریشه در تعالیم اوستایی دارد و در آثار فیلسوفانی همچون شیخ اشراق، شهاب‌الدین سهروردی، جلوه‌گر شده است. اندیشه‌های او که تحت تأثیر حکمای فهلوی قرار داشت، بر مفهوم سلسله مراتب وجود تأکید داشتند. دیدگاهی که هستی را به منزله‌ی حقیقتی یگانه اما دارای درجات و مراتب گوناگون در نظر می گیرد.
در حکمت خسروانی، از مراتب نور سخن به میان آمده که از «نور اول» آغاز شده و تا «انوار هفت‌گانه» ادامه می‌یابد. شیخ اشراق، سهروردی، نیز در نظام فلسفی خود، همین سلسله مراتب را تبیین می‌کند، اما او در این مسیر به سراغ واسطه‌های نورانی می‌رود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها در اسطوره‌های ایرانی، سیمرغ است. با ژرف نگری در اندیشه‌های سهروردی، می‌توان دریافت که سیمرغ برای او تنها یک موجود افسانه‌ای نیست، بلکه رمز و نماد یک حقیقت متعالی است. در این روایت عرفانی، سیمرغ را می‌توان تجلی فرشته خورشید، عقل اول، عقل کل یا هر یک از عقل‌های مجرد دانست که در مرتبه‌ای فراتر از ادراک مادی قرار دارند.
این انوار قاهره، که به‌منزله فرشتگان یا عقل‌ها در نظر گرفته می‌شوند، از حیث ماهیت، تمایزی با یکدیگر ندارند، اما از نظر مرتبه روحانی و شدت نورانیت، دارای درجات گوناگون‌اند. آن‌ها واسطه ارتباط میان حقیقت مطلق و جهان مخلوقات‌اند و در این میان، سیمرغ نماد این انتقال و هدایت از ظلمت به نور محسوب می‌شود. این نگاه، نه تنها در حکمت اشراقی، بلکه در عرفان و اساطیر ایرانی نیز بازتابی ژرف دارد، جایی که سالک حقیقت، برای رسیدن به نور محض، باید از مراحل مختلف این سلسله نورانی عبور کند.
در نتیجه، دبیر جشنواره برنده سیمرغ را به سالکی تشبیه می‌کند که در مسیر حقیقت، باید از مراحل مختلفی عبور کند. سیمرغ نه تنها یک جایزه، بلکه نمادی از سلوک و تعالی است. راهی که تنها شایستگان آن به روشنایی محض می‌رسند.
لزوم بازنگری در مقررات و استقلال جشنواره فیلم فجر
دبیر جشنواره تأکید کرد که باوجود نیاز جدی به بازنگری در قوانین و مقررات، استقلال و هویت منحصربه‌فرد جشنواره باید حفظ می‌شد. وی بر اهمیت ایجاد توازن میان اصلاح ساختارها و حفظ ماهیت مستقل این رویداد تأکید کرد.
می‌توان گفت لزوم بازنگری در مقررات جشنواره امری ضروری است. زیرا با توجه به تحولات فرهنگی، هنری و اجتماعی می‌توان قواعد آن را بهروز و کارآمد ساخت. با این حال، این بازنگری نباید منجر به از دست رفتن هویت و ویژگی‌های منحصربه‌فرد جشنواره شود. جشنواره فیلم فجر باید همچنان به‌عنوان یک رویداد مستقل و یونیک شناخته شود که قادر است فضای هنری خود را از هرگونه فشار یا دخالت‌های خارجی حفظ کند. این رویکرد نه تنها موجب حفظ اعتبار و اصالت جشنواره خواهد شد، بلکه به آن امکان می‌دهد که در برابر چالش‌های آینده با قوت و انعطاف پذیری بیشتری مقاومت کند و مسیر خود را به طور مستقل ادامه دهد.
یکی از مواردی که اخیراً پیش آمد و می‌توانست استقلال جشنواره را به چالش بکشد، اقدام یکی از بازیگران بود. او از رییس جمهور خواسته بود پس از مشاهده یک فیلم سینمایی درباره حضور او در جشنواره فیلم فجر تصمیم‌گیری کند. به نوعی این اقدام نشان‌دهنده چالشی است که هنرمندان با آن روبه‌رو هستند و می‌تواند استقلال این رویداد را تحت‌الشعاع قرار دهد. این درخواست، سوالاتی را در مورد نحوه تصمیم گیری و تأثیرات مداخلات خارجی بر جشنواره مطرح می‌کند. به زعم دبیر جشنواره چرا باید یک هنرمند برای حضور در یک جشنواره معتبر مانند جشنواره فیلم فجر از رئیس‌جمهور درخواست کند؟ جشنواره فیلم فجر به عنوان یکی از رویدادهای مهم سینمایی کشور باید همچنان یونیک و مستقل باقی بماند تا هنرمندان بتوانند بدون نیاز به مداخلات غیرضروری، آثار خود را در آن ارائه دهند. این جشنواره نباید به بستری برای تصمیم گیری‌‌های سیاسی یا مدیریتی تبدیل شود، بلکه باید فضایی برای نمایش خلاقیت و توانمندی هنرمندان باشد تا از مسیر اصلی خود که همان ارتقای هنر و سینمای ایران است، منحرف نشود.
کانال تلگرام ماهنامه سینمایی فیلم:
https://telegram.me/filmmagazine
آدرس اینستاگرام ماهنامه فیلم:
https://www.instagram.com/filmmagazine.official
آدرس کانال آپارات مجله فیلم:
[مجله فیلم]
