ششمین جشنواره‌ی فیلم مستند ایران (سینما حقیقت) که از 13 تا 20 آبان در سه سینمای فلسطین، عصر جدید و سالن سینما حقیقت برگزار شد. آن‌چه در نگاه نخست به چشم می‌خورد، تلاش مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به عنوان متولی جشنواره در هر چه بهتر و پرشور‌تر برگزار کردن مهم‌ترین گردهمایی سالانه مستندسازان کشور بود. تلاشی که هر چند خالی از ایراد و اشکال نبود اما نشانگر اهمیت ویژه‌ای است که سینمای مستند در مناسبات سینمای کشور یافته و هر سال، طیف وسیع‌تری از علاقمندان را به خود جلب می‌کند.
امسال مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی کوشید سفره‌ی جشنواره را تا حد امکان وسیع‌تر از همیشه پهن کند. برگزاری بیش از پانزده بخش رقابتی با حضور هیأت‌های انتخاب و داوری مجزا برای هر یک از بخش‌ها، گوشه‌ای از این تلاش بود تا مستندسازان فعال کشور بیش از گذشته بخت شرکت و احیانا دریافت جایزه و تشویق را داشته باشند. نکته‌ای که مایه‌ی خشنودی گروهی از مستندسازان، کار‌شناسان و دوستداران این حوزه بود و در مقابل، گروهی دیگر با انتقاد از این گستردگی آن را عاملی برای افت کیفی و خدشه دار شدن اعتبار جوایز دانستند. در هر صورت مرکز کوشید تا حد امکان رضایت بخش بیش‌تری از فعالان سینمای مستند را جلب کند. این‌که موفقیت شیوه‌ی جدید تا چه حد بوده را باید از مستندسازان و حاضران در جشنواره پرسید. جشنواره از صبح شنبه سیزدهم آبان (عید غدیر خم) افتتاح شد و از روز اول احتمالاً به دلیل تعطیلی رسمی استقبال چندانی نشد اما اما تماشاگران روزهای بعد بیش‌تر شدند به طوری که در روزهای پایانی ظرفیت سالن‌های سینما فلسطین و عصر جدید تقریباً پر می‌شد.
با توجه به فاصله نسبتا اندک دو سینمای فلسطین و عصر جدید و تنوع فیلم‌ها در این دو سینما، هر روز می‌شد گروهی از علاقه‌مندان و مستندسازان را دید که در مسیر میان این دو سینما پیاده‌رو‌های خیابان طالقانی را طی می‌کردند. کیفیت برگزاری جشنواره در جزئیاتی مانند پذیرایی از حاضران، نظم و زمان‌بندی نمایش فیلم‌ها و جلسات نقد و بررسی و همچنین نشریه روزانه جشنواره در حد مطلوبی بود. اما کیفیت پایین سیستم‌های صوتی و تصویری سینما عصر جدید صدای اغلب تماشاگران به‌ویژه کسانی را که فیلم‌شان در این سینما به نمایش درمی‌آمد در آورده بود و بار‌ها شاهد اعتراض مستندسازان بودیم. ترجیع‌بند تکراری این اعتراض‌ها هم یادآوری خاطراتی از این سالن بود که تقریباً همه از آن با لحنی نوستالژیک یاد می‌کردند و افسوس گذشته‌های درخشان سینمایی را می‌خوردند که روزگاری یکی از مهم‌ترین پاتوق‌های فرهنگی تهران بود و امروز دیگر از آن همه شور و شوق و خاطره‌آفرینی خبری نیست. در روزهای میانی جشنواره و با افزایش این انتقاد‌ها، شفیع آقامحمدیان دبیر جشنواره قول داد تا به این معضل رسیدگی و کاستی‌ها را برطرف کند ولی در روزهای پایانی هم ابراز نارضایتی ادامه داشت.
نزدیک به سیصد فیلم مستند کوتاه و بلند در این دوره به نمایش در آمد که کیفیت نازل برخی از آثار مورد انتقاد تماشاگران قرار گرفت. با این همه در لابه‌لای آن‌ها مستند‌هایی جذاب و قدرتمند هم به چشم می‌خورد. اما معضل جدی جشنواره‌ی امسال، کاستی و ضعف مشهود در امر پژوهش بود که به حلقه‌ی مفقوده و پاشنه‌ی آشیل سینمای مستند کشور تبدیل شده و اگر این امر آسیب‌شناسی و اصلاح نشود لطمه‌ای غیرقابل جبران به کلیت سینمای مستند ایران وارد می‌آید.
یکی از مهم‌ترین نکته‌های جشنواره‌ی امسال، تنش‌ها و جنجال‌هایی بود که در جلسات نقد و بررسی به وجود آمد. بسیاری از مستندسازان نقد‌های مطرح شده بر آثارشان در جلسات را برنمی‌تابیدند و برخی از جلسه‌ها به تنش و جنجال انجامید و گاهی وضعیت بحرانی می‌شد! کار به جایی رسید که نشریه‌ی روزانه‌ی جشنواره (که برای نخستین بار در قطع و شمایل روزنامه‌ای منتشر می‌شد) از تیتر «چالش نقدپذیری» در توصیف این ماجرا استفاده کرد. شخصاً شاهد بودم که گروهی از مستندسازان اصرار داشتند برای فیلم‌شان جلسه نقد و بررسی برگزار شود اما پس از پایان جلسات، دلخور بودند و گلایه داشتند که چرا به نقاط منفی فیلم‌شان اشاره شده است! آن‌ها به چند نکته در این زمینه اشاره می‌کردند. از جمله آن‌که معتقد بودند در جلسات نقد باید در کنار ایرادها، نقاط قوت فیلم‌ها هم مطرح شود. به هر حال فیلم‌سازی که در جلسه نقد و بررسی فیلمش حاضر می‌شود باید ظرفیت نقدپذیری خود را بالا ببرد. ضمن این‌که زمان‌بندی جلسه‌ها فرصت پرداختن به همه‌ی موضوع‌های قابل بحث در یک فیلم مستند را نمی‌دهد. و از طرفی برخی از فیلم‌ها واقعاً نکته‌ی مثبتی برای مطرح کردن ندارند که فیلم‌سازان توقع شنیدنش را دارند و این نکته موضوعی جدی است که باید بدون تعارف مطرح شود! ترجیع‌بند بسیاری از اعتراض‌ها که در طی جلسات نقد از سوی مستندسازان مطرح می‌شد این بود: «این سلیقه‌ی شماست و سلیقه‌ی ما چیز دیگری است.»
مراسم اختتامیه‌ی جشنواره شامگاه شنبه بیستم آبان در تالار وحدت برگزار شد. در این مراسم تقریباً همه‌ی مدیران دولتی سینما حضور داشتند. برنامه‌ای که با پذیرایی به سبک سنتی ایرانی و آش رشته و انار و گلپر و سایر مخلفات آغاز شد. در ادامه‌ی مراسم با سخنرانی‌های متعدد و میان برنامه‌هایی کسالت‌بار از قبیل همنوازی گروهی که با دهان صدای قطعه‌ای موسیقی را در می‌آوردند و خواننده‌ای همراهی‌شان می‌کرد ادامه یافت. رشته‌های متعددی که قرار بود جایزه‌هایی در آن‌ها اهدا شود، قابل پیش‌بینی بود که مراسمی طولانی در پیش باشد، به ملال بسیاری از حاضران انجامید و اصرار مدیران و برخی برندگان جوایز بر ایراد سخنرانی باعث شد تا هنگام اهدای جوایز بسیاری از بخش‌ها، سالن تالار وحدت نیمه‌خالی باشد.
برگزیدگان
بخش مسابقه ملی
مستند آزاد - لوح تقدیر: فرهاد ورهرام (از آلپ تا دماوند)/ دیپلم افتخار: حمید جعفری (ز گفتار دهقان...)/ تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه نقدی: آرش لاهوتی (راننده و روباه)
مستند اجتماعی - لوح تقدیر: محسن استادعلی (سکوت)/ دیپلم افتخار: نوا رضوانی (ظغال)/ تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه نقدی: محمد احسانی (گنبد می‌نا)
مستند پُرتره - دیپلم افتخار: فرامرز وکیلی (جان مس‌تر)/ تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه نقدی: بکتاش آبتین (۱۳ اکتبر ۱۹۳۷)
مستند تاریخی - دیپلم افتخار: محمدرضا حاجی غلامی (زوران) و فرشاد اکتسابی (راز یک مجسمه)/ تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه نقدی: احسان معصوم (شهری که می‌شناسم)
مستند جنگ - لوح تقدیر: حبیب احمدزاده (بهترین مجسمه دنیا)/ تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه نقدی: رحیم ذبیحی (سنگ مزاری برای برادر شهیدم)
مستند خانواده - لوح تقدیر: فرشید اخلاقی‌پور (خانواده چند صد نفری) و فائزه عزیزخانی (خانه سنگ ندارد)/ دیپلم افتخار: سیدحامد نوبری (بی‌بی‌تولدت مبارک)/ تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه نقدی: عبدالله عزیزی (نوروز در نئور)
مستند دینی و آیینی - لوح تقدیر: شریف اسلامی (آخر شاهنامه)/ دیپلم افتخار: ایرج حبشی (دو محراب)/ تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه نقدی: مهدی زمانپور کیاسری (۳۰ سال زندگی با ۱۰۰ بند)
مستند زیست محیطی - لوح تقدیر: فتح‌الله امیری (در جست‌وجوی پلنگ ایرانی)/ دیپلم افتخار و هدیه نقدی: میترا روحی منش (حیات)/ تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه نقدی: مازیار مشتاق گوهری (پرواز در آب)
مستند سیاسی - لوح تقدیر: سیداحسان اصغرزاده (ر یای آمریکایی)/ دیپلم افتخار: محسن خان جهانی (صندلی شماره ۲۵۷)/ تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه نقدی: عبدالحمید ارجمند (مرگ در دور دست)
مستند قوم‌شناسی - لوح تقدیر: امید عبداللهی (بوی بنفشه) و حجت طاهری (با یاری‌ها)/ دیپلم افتخار: فریدون نجفی (کوچ زودهنگام)
بخش ویژه - حمایت از کار (پاسداشت شعار سال)/ دیپلم افتخار: میثم میرزایی (یک سطر واقعیت)/ تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه‌ی نقدی: عارش کوردسالی (نفت آتش خاک)
نگین درخشان - لوح تقدیر: شهرزاد پویا و شیرین وحیدی (زنان ماهیگیر) و بهروز فرجی (از سنیز تا سیراف)/ تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه‌ی نقدی: عبدالعزیز قاسمی (مانگرو)
بهترین فیلم‌ها (ویژه‌ی تهیه‌کننده‌ها)
بهترین فیلم کوتاه جشنواره- لوح تقدیر: «مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی» و محمدعلی هاشم‌زهی (تهیه‌کنندگان مستند کوتاه آک. آپ. آس)/ دیپلم افتخار: فریدون نجفی (تهیه‌کننده‌ی دختر بس)/ تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه‌ی نقدی: نوا رضوانی (تهیه‌کننده‌ی ظغال)/ بهترین فیلم نیمه بلند جشنواره - لوح تقدیر: پژمان لشکری‌پور و مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی (تهیه‌کنندگان مستند نیمه بلند از نفس افتاده‌ها)/ دیپلم افتخار: عبدالحمید ارجمند (تهیه‌کننده مجنونی از اسکاندیناوی) / تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه‌ی نقدی: محمد احسانی (تهیه‌کننده‌ی گنبد می‌نا)
بهترین فیلم بلند جشنواره - لوح تقدیر: حمیدرضا تفته (تهیه‌کننده‌ی ۱۰۳۰) / دیپلم افتخار: فتح‌الله امیری (تهیه‌کننده‌ی در جست‌وجوی پلنگ ایرانی) / تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه‌ی نقدی: رامتین بالف (تهیه‌کننده‌ی رودخانه لیان)
بخش فنی
بهترین تصویربرداری - تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه‌ی نقدی: رامتین بالف و رشاد بالف (تصویربرداران رودخانه‌ی لیان)/ بهترین صداگذاری - تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه‌ی نقدی: سارا نصرآبادی (صداگذار مستند ۱۰۳۰)/ بهترین تدوین - تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه‌ی نقدی: فرشاد اکتسابی (تدوینگر راز یک مجسمه)/ بهترین پژوهش - تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه‌ی نقدی: عبدالحمید ارجمند (راز یک مجسمه)
بخش بین‌الملل
مستند کوتاه – جایزه‌ی ویژه‌ی هیات داوران: سوگواری یومن از چین/ بهترین فیلم: فشردگی و انقلاب از کوبا
مستند نیمه بلند – جایزه‌ی ویژه‌ی هیات داوران: او می‌خواند از بوتان/ بهترین فیلم: تونیا و فرزندانش از لهستان
مستند بلند - بهترین فیلم: من مزدور سفید هستم، از ایران (به تهیه‌کنندگی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی)
