ماهیسیاه Blackfish کارگردان: گابریلا کاوپِرسوِیت. فیلمنامه: گ. کاوپِرسوِیت، اِلی ب. دِسپرِس. مستند، 83 دقیقه. محصول 2013 این مستند دربارهی تیلیکام است. یک وال قاتل که در یک پارک آبی تفریحی به نام «دنیای آبی» زندگی میکند و تا به حال سه نفر، از جمله یک مربی درجهی یک، را به قتل رسانده است.
ماهیسیاه یک تریلر مسحورکننده و روانشناختی است که در مرکزش یک وال قاتل* زخمی قرار گرفته است. این فیلم حتی از مستند خلیج (The Cove) که سال 2008 برندهی اسکار شد هم فراتر میرود و حملهی مستقیمی به مجموعهی تفریحی «دنیای آبی» (Sea World) میکند که در آن این پستانداران دریایی را در اسارت نگهداری میکنند. فیلم گابریلا کاوپِرسوِیت به عنوان مستندی که روی یک موضوع متمرکز میشود، فیلمی بهحق، منصفانه، فریبنده و کاملاً موفق است که از ویدئوهای آرشیوی تکاندهنده و شهادت مربیهای سابق اورکاها (orca: نام دیگر وال قاتل) بهره میبرد تا با مدارکی موثق از این گونهی باشکوه دفاع کند. «مگنولیا» و «سیانان فیلمز» ابزار آموزشی/ فرهنگی قدرتمندی را در دست دارند که میتوانند علاوه بر نمایش عمومی و پخش از شبکههای کابلی، از آن در دیگر محافل علمی هم استفاده کنند. شخصیت اصلی ماهیسیاه تیلیکام نام دارد که یک اورکای نر دوازده هزار پوندی است. این وال قاتل در طول بیستوچند سالی که به عنوان جاذبهی یک پارک تفریحی نگهداری شده، باعث مرگ سه نفر شده است. آخرین قربانی دان برانچو بود، مربی باتجربه و کارکشتهی مجموعهی «دنیای آبی» که مرگش در ماه فوریهی سال 2010 به عنوان یک تراژدی انسانی تصویر شد؛ یک تراژدی که میتوانست هرگز روی ندهد اگر این وال از همان ابتدا مورد بیرحمی قرار نمیگرفت و با زندانی شدن در یک محیط بسته و کوچک مورد آزار و اذیت قرار نمیگرفت. کاوپِرسوِیت با مربیهای سابق متعددی مصاحبه میکند که با علاقه و مهری عمیق دربارهی والهایی صحبت میکنند که با آنها کار میکردند. اما احساس گناه کاملاً آشکاری حرفهای آنها را در بر میگیرد. ظاهراً آنها بهخوبی میدانند که برای تفریح آدمها چهطور در خدمت استثمار این موجودات بیگناه قرار گرفتهاند. دیگر منبع مهم و ارزشمندی که این مستند در اختیار داشته، محقق و فعالی با نام هاوارد گَرِت است که نهفقط ادعاهای دروغین «دنیای آبی» مبنی بر طول عمر بیشتر این والها در اسارت را برملا میکند و میگوید که اورکاها به طور طبیعی در زیستگاهشان عمری بهمراتب بیشتر دارند، بلکه به این موضوع هم اشاره میکند که این جانداران در حیاتوحش برای انسانها کاملاً بیخطر هستند؛ و تنها چیزی که این موجودات بهشدت احساسی به آن نیاز دارند رهایی در دریاهای آزاد است (از قرار معلوم هرگز موردی از حملهی آنها به انسانها در حیاتوحش گزارش نشده است). فیلم سپس شرح حال روانشناختی مجابکنندهای را از تیلیکام ارائه میدهد که پس از اسیر شدن در سال 1983، در یک پارک تفریحی کانادایی با نام «سرزمین دریایی پاسیفیک» نگهداری میشد که حالا تعطیل شده است. تیلیکام در آنجا با روشهای آموزشی کاملاً سوءاستفادهآمیزی پرورش داده میشود و بارها در مخزن خودش مورد حملهی دو وال مادهی دیگر که بزرگتر از او هستند قرار میگیرد و صدمه میبیند. اولین قربانی انسانی تیلیکام یک مربی جوان به نام کِلتی بیرن است که سر میخورد و درون مخزن میافتد. هر سه وال به او حمله و در نهایت او را غرق میکنند. تیلیکام در سال 1992 به «دنیای آبی» شهر اورلاندو منتقل میشود و فیلم نهفقط نشان میدهد که ضربههای جسمی و تشویش و هراس این حیوان دریایی با او منتقل میشود بلکه میبینیم که مسئولان این پارک هم در جریان سابقهی خشونتبار ارمغانی که به دست آوردهاند، قرار نمیگیرند و البته تلاشی هم برای پی بردن به گذشتهی این جاندار دریایی به خرج نمیدهند. موضوع عجیب و غافلگیرکنندهای نیست که هیچ وکیل و نمایندهای از «دنیای آبی» پای دوربین و مصاحبهی کاوپِرسوِیت ننشسته است. بنابراین این برداشت و تصور در فیلم ایجاد شده است که سازمانی (که وضع مالی خوبی دارد) بر خلاف همهی ادعاهایش مبنی بر رفتار انسانی و حرفهای با حیوانات، شیوهها و کارهایی را انجام میدهد که اساساً با رفاه و سلامت حیوانات در تعارض است و علاوه بر این موضوع، از پذیرفتن هر گونه مسئولیتی هم شانه خالی میکند. حتی زمانی که یک مربی سابق به توصیف رنج و اندوه اورکای مادر و آن جیغهای فراطبیعیاش (که روی حاشیهی صوتی فیلم شبیهسازی شده) هنگام جدایی از فرزندش میپردازد، هیچ گونه جذابیت احساسی مبرم یا میلِ انسانگونه و سادهلوحانهای در فیلم احساس نمیشود. اصول و باورهای اخلاقی که در برابر اسارت این حیوانات خودشان را نشان میدهند، بر خلاف مستند خلیج، منوط به نگاه سرخوشانه به این گونههای جانوری خاص نیست بلکه به عواقب نگرانکنندهی درافتادن با مام طبیعت برمیگردند. این عواقب در طول فیلم بهواسطهی ویدئوکلیپهای متعددی از افتادن، سر خوردن یا کشیده شدن مربیها به داخل مخزن اورکاهای نهچندان راضی به نمایش گذاشته میشود. اورکاها معمولاً با کشیدن مزاحم به زیر آب، گاهی برای چند دقیقهی متوالی واکنش نشان میدهند. نتایج چنین درگیریهایی معمولاً مرگبار نیست اما به هر حال وحشتانگیز است و بیشباهت به ویدئوهایی نیست که از حملهی حیوانات در یوتیوب یافت میشود. تصاویر آرشیوی که به مرگ برانچو میانجامند، بازبینی میشوند و با دقت مورد بررسی قرار میگیرند؛ و از وضع روحی تیلیکام در آن روز گرفته تا تلاشهای بعدی «دنیای آبی» در کنترل آسیبها و خسارات وارده با مقصر دانستن خود مربی به تصویر کشیده میشوند. ماهیسیاه به استثنای زمختی و زنندگی تصاویر آرشیوی، با مهارت و استادی فیلمبرداری و تدوین شده است. موسیقی متنِ جف بیل هم توأمان اضطرار شوم و شگفتی طبیعی تصاویر را تلقین میکند.
* killer whale: گونهای از والهای درنده که به دلفینها و سایر والها حمله میکنند؛ این جانوران خیلی باهوش هستند و بهراحتی میشود آنها را تعلیم داد.
[منبع: ورایتی ]
|